کاهش تراز آب دریاچه اروميه و افزایش شوری آب در دو دهه گذشته، کاهش قابل توجه جمعیت آرتمیا، فلامینگو و سایر گونه‌های پرندگان را به دنبال داشته و منجر به ایجاد مشکل در اکولوژی منطقه و تهدید برای پستانداران جزایر شده است. صنعت اکوتوریسم منطقه نیز با مخاطره مواجه گردیده و زيان هاي اقتصادي سنگيني به بار آورده است. همچنین غبار ایجاد شده از بستر نمکی بجای مانده از خشک شدن دریاچه مي‌تواند تهدیدی جدی برای سلامت ۵ میلیون جمعیت ساکن در حوضه آبریز دریاچه ارومیه ایجاد نمايد. دریاچه ارومیه مشابهت‌هايي از لحاظ ويژگي هاي فيزيکي، شيميايي و مسائل مديريت منابع آب با دریاچه بزرگ نمک در ایالت یوتای آمریکا دارد و از اين رو به خواهرخوانده آن مشهور است.

این تیم تحقیقاتی با تحلیل ۴۰ سال داده‌های دریاچه ارومیه، ۸ معیار را برای سلامت و خدمات اکوسیستمی گسترده دریاچه ارومیه تعریف کردند. نتایج این پژوهش در شماره اخیر نشریه "Journal of Hydrology: Regional Studies " به چاپ رسیده است. یکی از یافته های مهم این پژوهش این است که تلاش برای رسیدن یک تراز آب ثابت (به عنوان تراز اکولوژیک) به آن الزاما" کارکردهاي اصلي دریاچه ارومیه را احيا نخواهد کرد. در عوض این محققان بر لزوم به کارگیری یک رویکرد جامع (با لحاظ طیف گسترده ای از خدمات اکوسیستمی شامل سلامت، کيفيت آب،اقتصاد، اکولوژي و تفريح و گردشگري) برای حفاظت و احیای دریاچه ارومیه تأکید می‌کنند.

دکتر سیما محقق اصلی این پژوهش گفت: ما در حال حاضر در یک نقطه عطف هستیم، هر اقدام کوچکی مهم است، ما می‌بایست همین الان برای احیای دریاچه اقدام کنیم و اقدامات مثبت را تداوم بدهیم. هرگونه کوتاهي و بي‌توجهي مي‌تواند ما را به شرايط نامطلوب قبل از تثبيت برگرداند.

نتايج پژوهش دکتر سیما و همکاران مي‌تواند در بازنگری اهداف برنامه احیای دریاچه ارومیه مورد استفاده قرار گيرد.

تیم دانشگاه يوتا به سرپرستي دکتر دیوید رزنبرگ (استاد مهندسی تحليل سيستمهاي منابع آب و محیط زیست که در موضوعات مديريت جامع منابع آب در حوضه هاي آبريز غرب امريکا و رودخانه‌هاي تامين كننده جريان ورودي به دریاچه بزرگ نمک آمریکا مطالعه کرده است) و با مشارکت دكتر وين وورتسباخ، سارا نول و کارين کتنرينگ از دانشکده منابع طبيعي اين دانشگاه در بخش‌هاي اكولوژي و ليمنولوژي اين تحقيق همكاري داشتند.

دکتر رزنبرگ معتقد است که ما نمی‌توانیم بگوییم افزایش تراز آب دریاچه به یک تراز مشخص شرایط کلی آن را بهبود می‌دهد. در عوض ما باید ببینم که ارتباط بین خدمات اکوسیستمی دریاچه باهم به چه صورت است و چه طور تغییر در تراز آب دریاچه به مرور زمان این خدمات را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

عضو هیات علمی دانشگاه افزود: ما باید متغیر بودن تراز آب دریاچه را (در اثر فعالیتهای انسانی در حوضه و شرایط اقلیمی) به عنوان یک واقعیت بپذیریم و متناسب با این شرایط در انجام اقدامات مورد نیاز برای احیای دریاچه جایی متمرکز شویم که بتواند بهبود قابل توجهی در خدمات اکوسیستمی دریاچه ایجاد کند. احیای دریاچه ارومیه کار ساده ای نیست و استفاده از تجربيات بين المللي در اين زمينه بسيار ضروري است. اقدامات خوبي در اين راستا بعد از شکل‌گيري ستاد احياي درياچه اروميه در خصوص ايجاد هماهنگي بين دستگاههاي اجرايي، ارتقاي آگاهي‌ و ايجاد توجه عمومي به موضوع، اجراي طرح‌هاي صرفه جويي آب و ارتقاي عملکرد محصولات کشاورزي در حوضه آبريز اروميه انجام شده است که ضرورت دارد ادامه يابد.

وی تصریح کرد: احياي درياچه اروميه بايد يک تعهد ملي از سوي دولت‌ها تلقي شود و حمايتهاي عموم مردم هم آن را پشتيباني کند تا بهبود قابل ملاحظه ای در شرايط درياچه ايجاد شود. بحران زیست محیطی که دریاچه ارومیه با آن مواجه است منحصر به ایران نیست. در دریاچه نمک آمریکا نیز در سالهای اخیر تراز آب دریاچه در محدوده پایین ترین حدود خود بوده و مشکلات مشابهی در شکل گیری اتصال بین جزایر و سواحل، تهديد ناشي از گردو غبار، تغییر در شوری آب و خسارتهای اکولوژیکی نگرانی‌های کارشناسان را به دنبال داشته است.

عضو هیات علمی دانشگاه در پایان تاکید کرد: این همکاری علمی مشترک بین محققان ایرانی و آمریکایی ارزشمند است؛ چرا که ما مسائل مشترک زیادی در خصوص این موضوع داریم که از طریق تبادل تجربيات و سوابق تحقيقات انجام شده در دو کشور بهتر قادر به حل آنها خواهیم بود.

متن مقاله را از این پیوند دریافت کنید.

https://doi.org/10.1016/j.ejrh.2021.100812 (free, open-access)